Merkez Bankası’nın faiz artırımları, enflasyondaki yükseliş trendini bilakis çevirmeye kâfi mi?
Prof. Dr. Selva Demiralp
Koç Üniversitesi Öğretim Üyesi
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) dünkü toplantısında siyaset faizini 500 baz puan daha artırarak yüzde 30 düzeyine çekti. Karar öncesi piyasa beklentileri epey geniş bir banda yayılmıştı. Bu durum para siyasetinin benimsediği duruşun netlik kazanmamış olmasından kaynaklanıyordu. Dünkü karar, yolun bundan sonrasında TCMB’nin daha agresif ve kararlı bir dezenflasyon siyasetine geçtiğine dair beklentileri güçlendirdi.
Faiz artışının büyüklüğü ve metindeki açıklamalar ışığında edindiğim izlenim faiz artışlarına bir ölçü daha devam edileceği ve siyaset faizinin geldiği düzeylerde uzunca bir müddet tutulacağı biçiminde.
Geçmişe dönüp baktığımızda Mayıs 2023 seçimleri sonrası para siyasetinde iki kademeli bir düzeltme yaşadığımızı söyleyebiliriz.
Para siyasetinde birinci periyot: Haziran-Temmuz 2023
Birinci periyot, 3 Haziran’da ortodoks siyasetlere yakınlığı ile bilinen Mehmet Şimşek’in Hazine ve Maliye Bakanlığına gelişi ile başladı. 9 Haziran’da Hafize Gaye Erkan’ın TCMB Lideri olarak atanması ile devam edip 27 Temmuz’daki enflasyon raporu toplantısına kadar devam etti.
Göreve başlarken yüzde 73 düzeyinde bir enflasyon ve yüzde 8,5 düzeyinde bir siyaset faizini devralan yeni gruptan umutlar büyüktü.
Kredibilitesi önemli halde erozyona uğramış ve yeni bir sayfa açmaya niyetlenmiş bir merkez bankası açısından birinci faiz kararı değerli bir sinyal bedeli taşır. Bu nedenle birinci faiz artışının büyüklüğüne dair beklentiler asgarî 10 puandan başladı ve 20 puana kadar geniş bir yelpazeye yayıldı.
Gelgelelim birinci toplantısında yalnızca 650 baz puanlık bir faiz artırımına giden Merkez Bankası sonraki toplantıda süratle vites küçültüp 2.5 puanlık bir faiz artışı ile yola devam etti. Bu sebeple, her ne kadar yanlışsız yolda atılmış kıymetli adımlar olsa da düşük dozda uygulanan ilacın son 1,5 yılın hasarına derman olamayacağı kısa müddette ortaya çıktı.
Geçmiş devirde kura yapılan ağır müdahale geri çekildiği için kurdaki bedel kaybı daha da hızlandı ve yeni bir enflasyon dalgası yarattı. Bunların üzerine maaş ayarlamaları, dolaylı vergiler ve akaryakıt artırımları eklenince ironik bir formda faizler artarken yıl sonu enflasyon beklentileri de yüzde 70’lere ulaştı.
Enflasyon görünümündeki bu süratli kötüleşmeye karşılık Enflasyon Raporu toplantısında “gerekli görülürse” ve “kademeli” faiz artışlarına gidileceğinin not edilmesi “elden gelen bu kadar” iletisini vererek ileriye yönelik faiz artışı beklentilerini kıymetli ölçüde sınırladı.
Para siyasetinde ikinci devir: Ağustos 2023 sonrası
Piyasaları faiz artışlarının söneceğine hazırlayan Enflasyon Raporu toplantısından bir gün sonra Para Siyaseti Şurası’na (PPK) üç yeni üye atandı. Cevdet Akçay üzere piyasa ve yabancı yatırımcılar nezdinde epey saygın bir yere sahip olan isimlerin de yer aldığı yeni takım birinci toplantısında 750 baz puanlık “jumbo” faiz artışı ile piyasaları selamladı.
Dün gelen 500 baz puanlık ek faiz artışı ile siyaset faizi yüzde 30’a yükselirken, metinde 2024 için yıllık enflasyon gayesi olan yüzde 33’ün tutturulması konusunda TCMB’nin “kararlı olduğu” tabiri yer aldı.
Merkez Bankası yıl sonuna kadar bir faiz artışı daha yaparak siyaset faizini yüzde 35’e çekerse, koymuş olduğu enflasyon beklentisi üzerinden hesaplanan gerçek faiz olumluya geçecektir.
Peki faizlerde bu düzey, enflasyondaki yükseliş trendini bilakis çevirmeye kâfi mi?
Amerikan Merkez Bankası’nın (Fed) iki gün evvelki toplantısında misal bir soru lider Jerome Powell’a soruldu.
Powell, siyaset faizinde doruğun nerede olduğu ve hangi noktada faizlerin geldiği düzeyin kâfi olduğuna ikna olacakları sorusuna aydınlatıcı bir yanıt verdi. Teknik bir hesaplama ile kesin bir sayı vermenin mümkün olmayacağına işaret ederek “politikanın gereğince sıkılaştırıcı olup olmadığını lakin görerek anlarsınız” dedi.
Bu yanıt elbet TCMB için de geçerli. Siyaset faizi 2024 için söylem edilen resmi enflasyon beklentisinin üzerine çekildikten sonra bu düzeyin kâfi olup olmadığını beklenti idaresindeki muvaffakiyet belirleyecektir.
Birikimli faiz artışları, yüksek enflasyonun yarattığı fakirleşme ile birleştiğinde (şayet faizlerde prematüre bir indirim kelam konusu olmazsa) talep enflasyonu önümüzdeki altı ay içerisinde büyük ölçüde sönebilir.
Öte yandan, yüksek enflasyonun yarattığı yapışkanlığı yenmek lakin ve lakin bu süreçte sıkı para siyasetinden taviz vermeyecek ve ikinci bir “Naci Ağbal” hadisesi yaşanmayacağına piyasaları inandıracak bir Merkez Bankası ile mümkün olabilir.
Bu yolda yapılması gerekenler ise özetle şunları:
Ağustos prestijiyle başlayan şahin duruşun devamı
Merkez Bankası’nın enflasyon iddialarında kısa mühlet içinde sık revizyonlara gitmemesi (Çünkü son üç ayda olduğu üzere enflasyon iddiasının yüzde 58’den yüzde 65’e gerçek çekilmesi Merkez Bankası’nın teknik kapasitesinin yetersiz olduğu ya da kasıtlı olarak birinci kestiriminde enflasyonun olduğundan düşük gösterildiği izlenimi yaratıyor)
İletişimin güçlendirilerek daha şeffaf bir yol haritası sunulması ve kusurlu yönlendirmelerden kaçınılması (Örneğin “kademeli” faiz artışları dendikten sonra artış dozunun bir anda yükselmesi bir taraftan piyasa fiyatlamalarında yanlış rehberliğe sebep olurken, öbür taraftan da Merkez Bankası’nın çok da uzun soluklu plan yapamadığı izlenimi veriyor)