Mahfi Eğilmez: Faiz gerçek bir beladır
Dr. Mahfi Eğilmez
Faizin yasak (haram) olduğu bütün din kitaplarında yer alır. Buna karşılık vakit içinde bu yasak sorunu çeşitli toplumlarda, din ve mezheplerde farklı yorumlanmıştır. Kimileri yasağa aldırmamaya başlamış, kimileri en katı biçimiyle uygulamış, kimileri da faizi diğer bir biçimde ve diğer bir isimle uygulama yolunu seçmiştir. Bu yazıda faize bakış açılarından hangisinin hakikat, hangisinin yanlış olduğu konusu üzerinde durmayacağım. O mevzu hem çok tartışılmış ve tartışılması devam eden bir bahis hem de ben daha evvel bu bahiste görüşlerimi yazmıştım. Bugün faizin yanlış uygulanmasının iktisat açısından yaratacağı bela üzerinde duracağım.
Merkez bankaları, bankalara borç verdikleri fonlara uyguladıkları faizi yanlış belirlediklerinde pek çok sorun ortaya çıkar. Faizin, enflasyondan düşük belirlenmesi insanları, birikimlerini bankalarda ulusal para cinsinden mevduat olarak tutmak yerine gayrimenkul alımına, dövize, altın ve borsaya çok biçimde yüklenmeye yönlendirir. Bu yüklenme o alanlarda balonlar oluşmasına ve enflasyonda da yükselişe yol açar. Kelam konusu iktisat şayet dolarizasyona açık, ithalata bağımlı bir ekonomiyse ve merkez bankası faizi enflasyonun çok altında belirlemişse (negatif gerçek faiz) o vakit bu sayılanlara ek olarak kurlarda da yükselme yaşanır. Kurlarda yaşanan yükselme üretimde kullanılan ithal girdilerin ulusla para cinsinden kıymetlenmesine ve maliyetler yoluyla enflasyonun daha da yükselmesine neden olur.
Burada en çok merak edilen sıkıntı merkez bankasının bankalara ödünç verirken uyguladığı faizin ekonomiyi nasıl ve niye etkilediği problemidir.
Bizdeki geçerli uygulama Merkez Bankası’nın bankalara bir hafta vadeli, repo karşılığı kredi vermesi biçimindedir. Bu krediye uygulanan faize siyaset faizi deniyor. TCMB’nin son olarak artırıp yüzde 30’a yükselttiği siyaset faizi bankalara verdiği haftalık borcun yıllık faiz oranıdır. TCMB’nin yaptığı siyaset faizi artırımının iki manası vardır: (1) TCMB, bundan bu türlü bankalara haftalık krediyi yıllık yüzde 25 yerine yüzde 30 faizle verecektir. Yani bankaların kaynak maliyeti yükselecektir. Bununla birlikte bankaların TCMB’den sağladığı fon ölçüsü toplam kaynaklarında oransal olarak düşük bir yer tuttuğu için bu faiz artışının banka maliyetlerine olumsuz katkısı sonludur. (2) TCMB, siyaset faizini artırdığında gelecekte enflasyonun yüksek seyredeceği varsayımında bulunduğu ve onu frenlemeye yönelik tedbir almaya devam edeceği iletisini vermiş olur. Bu bildirinin hedefi enflasyona karşı tedbir alındığını vurgulayarak geleceğe ait beklentileri olumlu tarafta etkilemeye çalışmaktır. Siyaset faizi artırılmasından beklenen asıl tesir, yaratılmaya çalışılan bu beklenti değişikliğidir.
Bankalar, merkez bankasının faiz artırması sonucunda kaynaklarında ortaya çıkan maliyet artışını ve gelecekte enflasyonun yükseleceği sinyalini dikkate alarak kredi faizlerini üste çekerken bir yandan da rekabet şartlarını dikkate alarak mevduat müşterilerini kaçırmamak için mevduat faizlerini yükseltirler. Bunların olabilmesi için bankalara faiz ve zarurî karşılıklar dışında müdahale olmaması gerekir. Şayet bankalara direkt ya da dolaylı müdahaleler kelam hususuysa, örneğin kredilere sınırlamalar getirilmişse ya da kimi büyüklükleri aşmaları halinde düşük faizli devlet tahvili almaları üzere bir mecburilik yüklenmişse bu sistem farklı çalışır. O vakit bankaların aldığı kararlar ve uygulamalar burada anlattığımız tutarlılıkta olmayabilir. Bankalara bu tıp müdahaleler yapıldığında enflasyona nazaran hala epeyce düşük kalan mevduat faizleri ve olumsuz beklentilerin devam etmesi nedeniyle dövize talep sürmekte ve hasebiyle TCMB faizi artırsa da kurlar gerilememektedir. Kuşkusuz kurların gerilmemesinin iktisatla yahut toplumsal göstergelerle ilgili öbür nedenleri de var.
TCMB’nin faizi artırmasına karşılık beklentilerin istendiği üzere değişmemesinin en değerli nedeni iktisatta geçmişte faiz konusunda daima iniş ve çıkışlar yaşamış, istikrarı ve konulan amacı bir türlü tutturamamış olmamızdır. İktisattaki bu tıp istikrarsız uygulamalar ve tutmayan gayeler beklentilerin olumluya dönmesini zorlaştırır. Beşerler, alınan kararlardan çok geçmişte alınan kararların nasıl uygulandığına ve ne sonuç verdiğine bakarak beklenti oluştururlar. Mesela enflasyonla gayret için faizleri yükselten TCMB Liderine ne olduğuna bakarlar.
Faiz, sahiden beladır, yanlış yönlendirilirse tek başına ekonomiyi alt üst edebilir. Sonradan gerçek yönlendirilse ve o yolda adımlar atılsa bile yanında kesinlikle onu destekleyecek bir ekip tedbirler olması gerekir. Onlar eşlik etmiyorsa faiz konusunda hakikat kararlar alınması tek başına ekonomiyi düzeltemez.
Bu yazı Mahfi Eğilmez’in blog sitesinden alınmıştır