Suudi Arabistan-İsrail dostluğu: Hayal mi, gerçek mi?

Suudi Arabistan ve İsrail önderleri iki ülke bağlantılarında olağanlaşma bildirileri veriyor. Fakat bunun gerçekleşeceğine inananların sayısı çok az.

ABD arabuluculuğunda kapalı kapılar arkasında aylarca süren müzakerelerin akabinde Suudi Arabistan ve İsrail başkanları, iki ülke ortasında şimdiye kadar eşine rastlanmayan bir yakınlaşma sağlandığına dair optimist iletiler verdiler.

Geçen hafta Suudi Arabistan’ın veliaht prensi ve fiili başkanı Muhammed bin Salman, ABD’li yayın kuruluşu Fox News’e verdiği röportajda Suudi Arabistan ile İsrail’in “her geçen gün daha da yakınlaştığını” belirterek, iki ülke ortasındaki paktın, “Soğuk Savaş’tan bu yana gerçekleştirilen en büyük tarihi anlaşma” olacağını söyledi.

Nitekim İsrail Başbakanı Benyamin Netanyahu da geçen Cuma günü New York’ta Birleşmiş Milletler Genel Şurası’nda yaptığı konuşmada, iki ülke ortasındaki müzakereleri “bölge için kuantum sıçraması olacak bir mutabakatın eşiği” kelamlarıyla tabir etti.

Ancak yerde durum çok farklı ve öncelikle çözülmesi gereken pek çok sıkıntı var.

Suudi Arabistan’ın önceliği inovasyon ve güvenlik

Muhammed bin Selman idaresindeki otokratik Suudi krallığı 2021 yılında Katar ile bağlantılarını olağanlaştırdı. Bu yılın başlarında ezeli düşmanı İran ile bağ kurmaya başladı. Yemen’de İran takviyeli Husi isyancılarına karşı yürütülen maliyetli ve kanlı savaşı ise sonlandırmaya kararlı.

Tüm bu adımlar ve amaçlar, petrol zengini Suudi Arabistan’ın ana gelir kaynağı olan petrolden uzaklaşarak yenilenebilir güce, hac dışı turizme ve inovasyona yönelik benimsediği “Vizyon 2030” modeli ile ahenk gösteriyor.

Tam bu noktada İsrail ile kurulacak uygun bağlantılar, Suudi Arabistan’ın işini kolaylaştırma imkanı taşıyor. Gerçekten İsrail teknoloji sanayisinde bölgede bir güç merkezi pozisyonuna sahip. Üstelik iki ülkenin bir de ortak düşmanı var: İran.  

Ancak uzmanlara nazaran Suudi-İsrail müzakerelerinde asıl kilit rolü ABD oynuyor.

Alman Milletlerarası ve Güvenlik İşleri Enstitüsü’nden araştırmacı Peter Lintl, DW’ye yaptığı açıklamada Suudi Arabistan-İsrail yakınlaşmasının ABD’nin de dahil olduğu üçlü bir muahede ile mümkün olabileceğini vurguluyor.

Lintl, “Suudiler İsrail’le ilgilerini normalleştirmenin karşılığında, kendi sivil nükleer programlarını ve ABD’nin güvenlik garantilerini, yani ABD’den bir nevi NATO ışığı talep ediyor” diyor.

2018 yılında Suudi muhalif gazeteci Cemal Kaşıkçı’nın öldürülmesinin akabinde Suudi Arabistan ile ABD münasebetleri sekteye uğramıştı. Artık ABD de bu alakaları yine canlandırmak isteyecektir.

Ancak Almanya merkezli fikir kuruluşu Carpo’nun kıdemli araştırmacısı Sebastian Sons’a nazaran yakın vakitte Suudi Arabistan ile İsrail ortasında bir mutabakat imzalanması epey sıkıntı.

Sons, “Suudi Arabistan zati İsraillilerle pek çok alanda epey yakın işbirliği içinde olduğu için şu anda resmi bir olağanlaşmaya nitekim gereksinim yok” diyor. 

Suudi önder Selman, yakın vakitte verdiği bir televizyon mülakatında İsrail ile yapacakları bir muahedenin “Filistinlilerin muhtaçlıklarını karşılayacağını ve onlar için güzel bir ömür sağlayacağını” söyleyerek uzun müddettir savunduğu kimi taleplerinden vazgeçtiğini gösterdi.

Bu kelamlar Suudi Arabistan’ın İsrail’in işgal altındaki Filistin topraklarından çekilmesi ve bağımsız bir Filistin devletinin kurulmasını öngören Arap Barış Teşebbüsü’ne verdiği takviyeden büyük ölçüde döndüğüne işaret ediyor.

Bu ortada Salı günü bir Suudi heyeti 30 yıl sonra birinci sefer Filistin Devlet Lideri Mahmud Abbas ile görüşmek üzere işgal altındaki Batı Şeria’ya gitti. 

Netanyahu siyasi miras peşinde

DW’ye konuşan Lintl, “İsrail tarafının en son gayesi, en değerli Arap devleti olan ve Arap dünyasında muazzam bir sembolik tesiri bulunan Suudi Arabistan ile bir barış mutabakatı imzalamak” diyor.

Lintl, böylelikle Filistin’in muahedelerde bir şart olarak sık sık gündeme gelmesinin de önüne geçileceğini belirterek, “normalleşmenin Filistinliler üzerinden yürütülmesi gerekmediği, Filistinlilerin artık Arap devletleriyle bir barış muahedesinin önünde büyük bir mani oluşturmadığı görülecek” diye konuşuyor.

Tabii bu duruma Filistin tarafından itirazlar gelecektir lakin sağcı İsrail hükümeti içinden de yansıların gelmesi bekleniyor. İsrail’de, olağanlaşma muahedesiyle birlikte Batı Şeria topraklarının bir kısmının Filistinlilerin denetimine geçmesi üzere şartların kabul görmesi pek mümkün değil.

Siyasi analist Ben Caspit bu hafta Al-Monitor için kaleme aldığı makalede, “Önceki İsrail hükümetlerinden rastgele biri bu taleplerin birçoklarını kabul edebilirdi. Lakin bugün Maliye Bakanı Bezalel Smotrich ve Ulusal Güvenlik Bakanı Itamar Ben-Gvir için bu şartların hiçbiri kelam konusu değil” tabirlerini kullandı.

Caspit yazısında, bunlara rağmen Netanyahu için Suudi Arabistan’la imzalanacak bir barış muahedesinin siyasi mirasının en kıymetli modülünü oluşturacağını ve dikkatleri alandaki meselelerden uzaklaştırmasına da katkı sunacağını vurguladı.

Netanyahu bir yandan yargı ıslahatı nedeniyle büyük baskı altında bulunurken, birebir vakitte yolsuzluk suçlamaları ile karşı karşıya. Lintl, “Netanyahu hükümeti Filistinlilere taviz verirse, İsrail halkının bir kısmı yeni seçimler isteyebilir. Netanyahu lakin o vakit öbür bir hükümetle bu muahedeyi hayata geçirebilir” diyor.

ABD’de seçim malzemesi

ABD’nin İsrail’in bölgede istikrarı sağlamasını desteklediğine kuşku yok lakin Lider Joe Biden da yaklaşan ABD seçimleri öncesinde Suudi Arabistan-İsrail barış mutabakatından istifade etmek isteyecektir.

Peter Lintl, “Muhtemelen en güçlü iç siyasi motivasyon Joe Biden’da, zira İsrail ve Suudi Arabistan ortasındaki bir barış mutabakatı son derece itibarlı ve 2020’de Donald Trump idaresindeki eski ABD idaresi altında Birleşik Arap Emirlikleri, Fas, Bahreyn ve Sudan ile yapılan Abraham mutabakatlarını gölgede bırakacaktır” dedi.

Diğer yandan muahedenin sağlanması ile ABD, Suudi Arabistan’ın müttefiki olarak nüfuzunu tekrar kazanmasına imkan sağlayacak ve Çin’in Orta Doğu’da yer edinme uğraşlarını engelleyebilecek.

Ancak Sebastian Sons bu hususta epeyce temkinli: “ABD’nin Suudilerin taleplerini yerine getirip getiremeyeceğini vakit gösterecek. Bir öteki soru da Biden’ın gelecek yıl yine seçilememesi durumunda ne olacağı.”