Prof. Kaymak: Kıbrıs’ta vakit Türk tarafının lehine işliyor
Kıbrıs’ta iki toplum önderiyle de görüşmeler yapan Prof. Erol Kaymak, DW’ye verdiği özel röportajda, Kıbrıs problemine tahlil konusunda tarafların tavrına dair kıymetli açıklamalar yaptı.
DW: Sayın Profesör Kaymak, birkaç gün evvel Kıbrıs’taydınız. Siz, Kıbrıs sorunu konusunda bir uzmansınız. Geçmişte Kıbrıslı Türk müzakere takımına danışmanlık yaptınız ve geçen hafta Kıbrıs Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Nikos Hristodulidis, Kıbrıslı Türklerin başkanı Ersin Tatar ve Kıbrıs’taki Birleşmiş Milletler (BM) Misyonu ile görüşmeler yaptınız. Bu Pile’deki olaydan yalnızca birkaç hafta sonraydı. Gerginlik ne kadar ciddiydi?
Prof. Erol Kaymak: En son olay, karma bir köy olan Pile’de meydana geldi. Türk tarafı, kuzeyden BM Orta Bölgesi’ne uzanan karma köye bir yol inşa etmek istiyor. Uyuşmazlık var lakin görünüşe nazaran her iki taraf da farklılıklarını aşmış görünüyor ya da aşmaya çok yakınlar. Şu anda ben bu türlü anlıyorum. Pile’deki olay, öteki tüm hususları rayından çıkarma ve hatta domine etme potansiyeline sahipti lakin şu anda Kıbrıs’ta Orta Bölge’deki tansiyona odaklanmak yerine yine New York’taki BM Genel Heyeti kapsamında gerçekleşen toplantılara odaklanıyoruz.
Sayın Hristodulidis ile Lefkoşa’da görüştükten sonra edindiğiniz izlenimler neler oldu?
Kıbrıs Rum tarafı, temele dair müzakerelerin bir an evvel yine başlaması konusunda istekli. İkili seviyede Türk-Yunan yakınlaşması bağlamında bunun mümkün olduğunu düşünüyorlar. Fakat elbette işin bir de Avrupa Birliği (AB) boyutu var. AB, Türkiye’ye gözden geçirilmiş bir bağlantı, potansiyel olarak güncellenmiş bir Gümrük Birliği, bir “pozitif gündem” öneriyor. Bu çerçevede Kıbrıs Rum hükümeti, AB üyesi olarak pozisyonunu güçlendirmeyi umuyor. Anladığım kadarıyla da Fransızlara, Almanlara ve AB’deki muhataplarına, AB ile Türkiye ortasında genel bir muahedeye varılmasını kolaylaştırmak emeliyle birtakım kilit bahislerde esnek davranmaya hazır olduklarını iletmek istiyorlar ya da iletmiş durumdalar. Kıbrıs Rum Cumhurbaşkanı, Türkiye’nin er ya da geç, bir formda karşılık vereceğini umuyor.
Hristodulidis bize ve kamuoyuna yaptığı açıklamada, BM Genel Sekreteri ve Kıbrıslı Türk önder Ersin Tatar ile üçlü bir toplantı yapmayı umduğunu şahsen Genel Sekreter’e aktardığını söyledi. Müzakere tabanını belirlemek üzere Kıbrıs’a bir Özel Temsilci atanması konusunda anlaşacaklarını umuyor. Şayet bu başarılı olursa bir sonraki adım, Kıbrıs’ta toplumlar ortası müzakerelerin tekrar başlaması için gerekli yer üzerinde bir muahedeye varılması hedefiyle Özel Danışman atamak olacaktır. Kıbrıslı Rumlar açısından bu, federasyon temelinde ve sıfırdan başlamak yerine tarafların 2017 Crans-Montana Tepesi’nde vardıkları tüm yakınlaşmalar temelinde olacaktır. Kıbrıs Rum tarafının geçmişteki, Sayın Papadopulos’un konumu veto olarak nitelendirilebilirken, artık Hristodulidis’in yaklaşımı olumlu bir strateji, daha çok kazan-kazan durumu olarak lanse ediliyor. Şu anda kullanılan lisan bu.
Böyle bir müzakere sırasında “esneklik” ne manaya gelebilir?
Sanırım (Kıbrıs Rum tarafı) esneklik konusunun AB’nin, Türk hükümetiyle ya da direkt Erdoğan’la yapacağı görüşmelere yardımcı olacağını ve bir muahedeye varılmasını kolaylaştıracağını savunuyor.
Bu “esneklik” Ankara açısından ne manaya geliyor?
Gümrük Birliği uzun bir müddettir devam ediyor. Türkiye’nin, revize edilmiş bir Gümrük Birliği çerçevesinde limanlarını açmayı teklif ettiği bir senaryo düşünülebilir. Bu türlü bir şeyi öngörebilirsiniz. Kıbrıs Rum tarafı için bu, tanınma ve ikili alakalar istikametinde somut bir adım olacaktır. Lakin Türkiye’nin, Kıbrıs Türk tarafının siyasi boyutta intibakı olmadan bu türlü bir şeye girişmesi pek mümkün değil. Şu anda Kıbrıs Rum liderliği federal bir çerçeve içerisinde siyasi eşitlikten yanadır. Bu, Kıbrıs Rum liderliğinin aradığı bir “quid pro quo” (Editörün notu: karşılıklı adım atma, al-ver) gibi görünmektedir. Lakin Türk tarafı, federasyon fikrinden uzaklaşmış durumda. Türk tarafının dediği olursa, bu muahede muhtemelen federasyon temelinde olmayacaktır.
“Federasyon iki eşit taraf ortasında olmak zorunda değil”
Ersin Tatar ve Erdoğan ortasında şu anda nasıl bir alaka var? Kıbrıs problemine nasıl yaklaşıyorlar?
Ne kadar görüş ayrılığı olduğu tam olarak muhakkak değil. Türkiye’nin U dönüşü yaparak, Kıbrıs Türk idaresinin AB ve BM Düzgün Niyet Misyonu ile federal bir model çerçevesinde alaka kurmaya hazır olduğu sinyalini verebileceği tarafında bir beklenti var. Her ne kadar Türkiye’nin, Kıbrıs Türk liderliğinden daha fazla esneklik isteyebileceğine dair pek çok spekülasyon olsa da şu anda bunun yalnızca söylentilerden ibaret olduğunu düşünüyorum. Kıbrıs Türk idaresi, iki devletli tahlilin müzakereler için bir ön şart olduğunu söylemiyor, lakin hâkim eşitlik konusunun, müzakerelerin temeli olduğuna atıfta bulunuyor.
Ersin Tatar için yeni bir müzakere cinsinin temeli ne olabilir?
Egemen eşitlik terimiyle ilgili belirsizlik tam da burada ortaya çıkıyor. Memleketler arası planda eşitlik ve iki devlet manasını taşıyor. Yani iç egemenliğin tersine bir dış egemenlik. Bu da Kıbrıs Rum tarafı açısından müzakerelere taban oluşturmak için kavramsal seviyede uygun değil. Kıbrıs Türk tarafı yalnızca bir azınlık değil, Kıbrıs Cumhuriyeti’nin bir ortağı olduğuna inanıyor. Öte yandan federasyon, kesinlikle iki eşit taraf ortasında olmak zorunda değildir.
Kıbrıs sorunu her vakit karmaşık olmuştur, zira bir yandan her iki tarafın siyasi eşitliğinden bahsederken öbür yandan da vakit zaman çoğunlukçu unsurların hâkim olduğu bir demokrasiden bahsediyoruz. Münasebetiyle bu durum, müzakereleri zorlaştırmaktadır. Crans-Montana’da siyasi eşitlikle ilgili birçok sıkıntı tahlile kavuşturulmuştu ve Hristodulidis bu yakınlaşmaların hiçbirini boşa çıkarmayacağının kelamını veriyor. Kendisinden evvelkilerin başarısız olduğu bu sorunu yeniden kendisinin çözebileceğini düşünüyor. Yolun sonunda elbette bir referandum olacaktır. Kıbrıs Rum siyasi yapısı, 2004 ve Crans-Montana tecrübeleri göz önüne alındığında, referandumdan “evet” çıkması konusunda pek sağlam değil. Hristodulidis artık kararlı olduğu izlenimini veriyor. Lakin bu, beni Türkiye’nin kelamlı vaatlerin yetersiz olduğu istikametindeki tavrına geri götürüyor. Kıbrıs Türk tarafının, hükümran eşitlik konusunda ısrarcı olacağını söyleyebilirim ki, bu da Kıbrıs Rum tarafınca müzakere edilmeyecek bir şeydir. Bu nedenle yakın vadede ortak müzakere yeri bulunabileceği konusunda çok da optimist değilim.
“AB Kıbrıs probleminin çözülmesini istemiyor”
Kıbrıs sıkıntısının çözülmesini daha fazla kim istiyor?
Rahatsız edici bir gerçek AB’nin, Türkiye’nin üyelik müzakerelerini kolaylaştıracağı için Kıbrıs sıkıntısının tahlile kavuşmasını istemediğidir. Angela Merkel’in, Türkiye’ye tam üyelik yerine “imtiyazlı ortaklık” teklif edildiğini açıklamasından bu yana taraflar ortasındaki münasebetlerde bir sorun var. Natürel ki Türkiye’nin demokratik gerilemesi de gelinen noktada hisse sahibi oldu. Öte yandan AB’de genel olarak genişleme konusunda fazla bir heves de yok. Buna ek olarak, Kıbrıs Rum tarafı açısından muahede olmamasının en yeterli alternatifi, statükonun tahlile tercih edilmesidir. Lakin Kıbrıslı Türkler ortasında bile, Kıbrıs’ta 2004 referandumunda formüle edildiği formuyla bir tahlil isteyenler (Editörün notu: Yüzde 65 ‘evet’) ile federal bir tahlile temelden karşı olanlar ortasında kıymetli bir bölünme var. Bölgesel ve potansiyel olarak jeopolitik bir aktör olan Türkiye’de Kıbrıs problemine, en azından AB’nin görmek istediği biçimde, stratejik olarak daha az odaklanılmaktadır. Günün sonunda Hristodulidis bize bir tahlil istediğini ve bunu başaracağını söylüyor. Fakat ben o kadar optimist değilim, çünkü köprünün altından çok sular aktı.
Bu 50 yıllık bir sorun. Çeşitli dönüm noktaları oldu: Örneğin 2004 Annan Planı ve 2017 Crans-Montana üzere kapsamlı tahlil teklifleri sunuldu. Fakat Akıncı’yı geri getirseniz bile “Tamam, bunu tekrar yapalım” diyecek bir Kıbrıslı Türk başkan bulmak halihazırda çok sıkıntı görünüyor. Bu yüzden bir ön mutabakatın gerekli olduğunu düşünüyorum. Evlilik öncesi nişan ya da düğün öncesi nikâh üzere. Karşılaştığımız ikilem de bu. Evvelki müzakere tiplerinde, isteksiz olan ve geri çekilen Kıbrıs Rum tarafıydı. Artık de Kıbrıs Türk tarafı, federal devlet fikrinden uzaklaştı. Lakin vakit Türk tarafının lehine işliyor, çünkü bu süreç uzadıkça federal bir tahlilin inandırıcılığı azalıyor ve bu nedenle alternatif modeller tartışılıyor.
Yunanistan, Türkiye ile olan ikili sıkıntılarını çözmek için Kıbrıs meselesini feda edebilir mi?
Bence Yunanistan, Kıbrıs meselesini görmezden gelebilir ve Kıbrıs’la ortasına mümkün olduğunca aralık koyabilir. Hristodulidis’in, Kıbrıs müzakerelerini sonuçlandırmak konusunda samimi olduğunu söylerken, memleketler arası toplumun Kıbrıs’ın bölünmüşlüğünü fiili bir gerçeklik olarak kabul etmeye giderek daha istekli olduğunu da anladığı izlenimini edindim. Şayet bölünmüşlüğün fiili bir gerçeklik olduğunu kabul ederseniz, bir sonraki soru bunu nasıl normalleştireceğinizdir. Vakit tekrar Türkiye’nin lehine işliyor.
Prof. Dr. Erol Kaymak, Kuzey Kıbrıs’ta yaşayan ve Kıbrıs sorunu üzerinde kapsamlı çalışmalar yürüten bir akademisyen. Bugün çalışmalarını Alman Bilim ve Siyaset Vakfı (Stiftung Wissenschaft und Politik) bünyesinde sürdüren Kaymak, Kıbrıs ve Doğu Akdeniz Koridorları’nda sistemsiz göç konusuna odaklanmaktadır. Toplumlar ortası müzakerelerde Kıbrıs Türk tarafının danışmanı olarak da vazife yapmıştır.