Mezotelyoma Farkındalık Günü: Mağdurlar anlatıyor
Pelin Ülker
Türkiye’de yakınlarını asbeste maruziyetten kaynaklı mezotelyomadan kaybedenler, diğerleri da tıpkı acıları yaşamasın diye uzun yıllardır gayret ediyor.
Bugün 26 Eylül Mezotelyoma Farkındalık Günü. Türkiye’de yapılan araştırmalara nazaran ülke genelinde her 100 bin şahıstan 2’sinde, çevresel etkilenme olan yerlerde ise her yüz bin şahıstan 60’ında mezotelyoma yani akciğer zarı kanseri görülüyor.
Mezotelyoma ölümcül bir hastalık ve yalnızca asbest maruziyeti ile ortaya çıkıyor. Dünya Sıhhat Örgütü’ne (DSÖ) nazaran “birinci derece kanserojen” olan asbestin bir tek lifi bile mezotelyoma oluşumuna yol açabiliyor.
Çevresel etkilenmeler mezotelyoma riskini 30 kattan fazla artırırken, uzmanlar kentsel dönüşüm ve sarsıntı bölgesinde asbeste karşı tedbir alınmazsa gelecek 30 yıl içinde olay sayılarının artacağı konusunda uyarıyor.
Mezotelyomaya dikkat çekmek ve bu hususta farkındalığı artırmak için dünyada 19 yıldır anılan Mezotelyoma Farkındalık Günü, Türkiye’de birinci sefer 2021’de bir asbest mağdurunun teşebbüsüyle gündeme geldi.
Bu asbest mağduru, babası Erol Yıldız’ı mezotelyomadan yitiren etraf mühendisi Çiğdem Yıldız.
Malatya Hekimhan’da asbeste maruz kalarak mezotelyomadan vefat eden babası Erol Yıldız’ın akabinde Türkiye Asbest Mağdurları Grubu’nu kuran Yıldız, uzun yıllardır babasının yaşadığını öbürleri yaşamasın diye çaba ediyor.
Hastalık teşhisinden sonra 19 ay yaşadı
Türkiye’de sanayi ve inşaatlarda kullanılan asbest dışında, kırsal alanda asbest bulunduran kayaçlar üzerine heyeti köyler bulunuyor. Buralarda halk ortasında “beyaz toprak” da denilen asbest, 1930’lardan 1970’li yıllara kadar meskenlerin sıva ve badanasında, damlarında izolasyon hususu olarak yaygın kullanıma sahipti.
DW Türkçe’ye konuşan Yıldız, “Hekimhanlıyız biz. Babam 9 yaşına kadar burada yaşamış. Sonra yatılı okulda okumak için köyden çıkmış. Anladığımız kadarıyla asbeste net olarak 0-9 yaş ortasında maruz kalmış. Babam öğretmendi, sonra ilköğretim müfettişi oldu. Yıllar sonra 65 yaşındayken teşhis koyuldu. Dördüncü evredeydi ve hastalık öbür organlara da yayılmıştı. Dönüşü yoktu. 19 ay yaşadı” diyor.
Bacak ağrısı şikayetiyle hastaneye gittiklerini ve hastalığın çekilen tomografi ile anlaşıldığını anlatan Yıldız, “Babama nereli olduğu soruldu. Tomografide asbest liflerine rastlandı ve teşhis o formda kondu. İnanılmaz ağrılı bir hastalık. Hasta morfin türevi ilaçlarla ayakta durabiliyor, ki durabiliyor diyemem. Tabiplerimiz çok ilgiliydi. Babamı kaybedeceğimi de bana tabir ettiler açıkçası. Ben bunu kabullendim fakat babamın çaresizliği karşısında çok çaresiz kaldım. Ve bizim üzere olan insanlara ulaşmak istedim” diye konuşuyor.
Bugün kentlerde asbest soluyan çoğu insanın bunun farkında olmadığını lisana getiren Yıldız, yıkılacak milyonlarca binayı düşününce daha çok kentsel dönüşüm tarafında farkındalık yaratmaya çalıştığını söylüyor:
“İnsanlar yakınlarını kaybediyorlar, ‘kader’ diyorlar ve kenara çekiliyorlar. Kentsel dönüşümle birlikte milyonlarca bina yıkılacak, milyonlarca insan asbest solumaya başladı. Bugünkü çocuklar maalesef yirmi, yirmi beş yaşında mezotelyoma hastası olabilir. Herkesin haklarını bilmesi gerekiyor. Bunun için de uzman dayanağı hakikaten çok kıymetli. Bizlerin yalnız bırakılmaması çok değerli. Ben onlarca hasta yakınıyla görüştüm. Herkes çaresiz.”
Haydar Yıldız öldüğünde 49 yaşındaydı
Asbeste bağlı mezotelyoma hastalığı nedeniyle ölen Haydar Yıldız’a ise 2012 yılında 44 yaşındayken teşhis konuluyor.
DW Türkçe’ye konuşan eşi Kâfi Yıldız, “Yedikule Göğüs Hastalıkları Araştırma Hastanesi’nde uzun yıllar tedavi gördü. Kırkın üzerinde kemoterapi aldı. Altı sene sürdü. Yedinci yıldan gün aldı, eşimi kaybettik. Öldüğünde 49 yaşındaydı. Çok eziyet çekti” diyor.
Hadımköy’de bir demir fabrikasında çalışan Yıldız’ın, uzun yıllar farklı fabrikalarda çalıştığını söyleyen Yıldız, hastanede teşhis koyulduğu sırada tabiplerin eşinin nereli olduğunu sorduğunu ve Erzincan’da memleketle ilgili çevresel maruziyetin kelam konusu olabileceğini tabir ettiklerini anlatıyor: “İki yıl evvel görümcemi de birebir hastalıktan biz kaybettik. Kendisi hiç fabrikada çalışmamıştı, Hollanda’da yaşıyordu. Asbestle ilgili tedavi görüyordu. 65-66 yaşındaydı. Çocukları beyaz topraktan öldüğünü söyledi.”
Haydar Yıldız’ın yeğeni Kenan Yıldız ise amcasına mezotelyoma teşhisi konulduktan sonra asbest gayretine başlıyor.
“Amcam sigara kullanmaz, içki kullanmaz, kahveden içeri girmez, hatta çayda radyasyon var diye çay bile içmezdi. Çok da sağlıklıydı. 2012 yılında mezotelyoma teşhisi konulunca mezotelyomanın asbest ile ilgili bir hastalık olduğunu öğrendim ve asbest nedir araştırmaya başladım” diyen Yıldız, süreç içerisinde bu husustaki farkındalığının arttığını, evvel iş güvenliği uzmanı, akabinde asbest söküm uzmanı olup Türkiye’nin birinci asbest laboratuvarını kurduğunu anlatıyor.
Meslek hastalığı kabul edilen tek hadise: Zafer Genç
Türkiye’de asbestin ziyanları çevresel ve endüstriyel maruziyet formunda ortaya çıkıyor. Asbestin kullanıldığı esas endüstriyel alanlar, dokumacılık, filtreler, gemi imali, uçak imali, çimento üretimi, araba imali, izolasyon eserleri, su boruları imali, petrokimya sanayisi, gaz maskelerinin imali, yer karoları ve kaplama levhaları diye sıralanıyor.
Endüstriyel asbest maruziyetine ait ise mezotelyomanın meslek hastalığı kabul edildiği tek bir hadise var.
Emekli olduktan 19 yıl sonra kansere yakalanan, 2012 yılında ise hayatını yitiren elektrik kaynakçısı Zafer Genç’in meslek hastalığından öldüğü, ailesinin uzun yıllar boyunca verdiği adalet mücadelesi sonucu 2022 yılında kabul edildi.
Emekli olmasının üzerinden 19 yıl geçtikten sonra Ağustos 2009’da ‘sol yan ağrısı ve nefes darlığı’ şikayeti ile İstanbul Süreyyapaşa Göğüs Hastalıkları ve Göğüs Cerrahisi Eğitim ve Araştırma Hastanesi’ne giden Zafer Genç’e yapılan testlerin akabinde mezotelyoma teşhisi konuldu.
Genç, mezotelyomanın meslek hastalığı olduğuna ait 2012 yılında İstanbul Meslek Hastalıkları Hastanesinden heyet raporu aldı. Eşi Aysel Genç, meslek hastalığı sebebiyle iş göremezlik aylığının bağlanması için Beyoğlu Toplumsal Güvenlik Merkezi ve akabinde Yüksek Sıhhat Konseyi’ne başvursa da iki başvurusu da reddedildi. Zafer Genç, Mayıs 2012’de ömrünü yitirirken eşinin hukuk uğraşı devam etti. Aysel Genç, 2016 yılında, eşinin meslek hastası olması sebebiyle vefatının ve meslek hastalığı maluliyet oranının tespitine ait İstanbul 20. İş Mahkemesi’nde dava açtı.
Adli Tıp Kurumu tarafından hazırlanan raporda, “Hastalığın meslek hastalığı olduğu fakat hastaneden taburcu olunduktan birkaç gün sonra vefatın gerçekleşmesi sebebiyle hastalık ile mevt ortasında illiyet bağı kurulamamıştır” tabirine yer verildi. Bunun üzerine evrak İsimli Tıp Genel Heyeti’ne gitti. Heyet, vefatın meslek hastalığından kaynaklı olduğuna kanaat getirdi.
Yerel mahkemenin mevtin meslek hastalığından kaynaklı olduğu tespit etmesinin akabinde, davalı Toplumsal Güvenlik Kurumu (SGK) ve Deniz İşletmeleri AŞ istinaf yoluna başvurdu. İstanbul Bölge Adliye Mahkemesi 33. Hukuk Dairesi tarafların talebi reddetti. Bunun üzerine taraflar temyiz talebiyle Yargıtay’a başvurdu. Yargıtay 10. Hukuk Dairesi, 2022’de mahallî mahkemenin kararını onadı ve mezotelyoma Türkiye’de birinci kere, ailesinin hukuk gayreti sonucu meslek hastalığı olarak kabul edilmiş oldu.
“Sıfır yaşında etkilenmeler göreceğiz”
Uzun yıllar İstanbul ve Ankara meslek hastalıkları hastanelerinde çalışan İş ve Halk Sıhhati Bilimi Uzmanı Dr. Özkan Kaan Karadağ, “Aslında tecrübelerimiz ya da bilimsel yayınlar ekseriyetle çalışanlar üzerinde konseyi, birinci kere çalışanlar etkilendiler ve emekçilerde bu hastalıkla karşılaşıldı. Yapılan çalışmalar ve izleme tekniklerine nazaran asbestli işlerde çalışan çalışanlarda yüzde 5 oranında mezotelyoma gelişimiyle karşılaşılıyor” diyor.
İş ve Halk Sıhhati Bilimi Uzmanı Dr. Özkan Kaan KaradağFotoğraf: Ethem Tosun/DW
İşçilerde 30’lu yaşlarında etkilenmeler görülüp 70’li yaşlarında mezotelyomadan ölümlerle karşılaşıldığını söz eden Karadağ, “İzlenen çalışanların bir kısmı da doğal nedenlerle yaşlanmaya bağlı öldüler. Ülkemizde bugün beklenilen ya da bugün yaşanılan etkilenme biçimi ise genç insanlarda kanserle ortaya çıkacağı için bu sayı yüzde 5’in çok üstünde de çıkabilir. Sıfır yaşında etkilenmeler göreceğiz. Kentsel dönüşümle önümüzdeki 40 yıl içerisinde 40 yaşlarında, 30 yaşlarında, 50 yaşlarında genç insanların vefatlarıyla karşılaşacağız” uyarısı yapıyor.
Çevresel etkilenmelerin mezotelyoma riskini 30 kattan fazla artırdığına işaret eden Karadağ, “Özellikle de şunu tabir etmek lazım. Kentsel dönüşümü plansız gerçekleştirmek, önümüzdeki devirde asbest etkilenmesinin yanı sıra çok yüksek ölçülerde maliyetlerle de karşılaşmamıza yol açacaktır. Bu maliyetleri ekonomik olarak da alabilirsiniz, toplumsal manada da alabilirsiniz. Babasız, annesiz kalan çocuklardan bahsedeceğiz bundan 40 yıl sonra. Asbest etkilenmesinin bu açıdan farklı kıymetlendirilmesi de gerekiyor” diye ekliyor.