Erdoğan’ın Zengezur Koridoru çıkışı İran’da nasıl yankı buldu?

Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, Türkiye’nin Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti’ni Azerbaycan’ın öbür bölgelerine bağlayacak Zengezur Koridoru’nun bir an evvel açılması için elinden gelen çabası göstereceğini söyledi. Erdoğan, İran’dan da bu hususta olumlu sinyaller gelmesinin sevindirici olduğunu belirtti. Lakin İran’dan şimdi bu hususta resmi bir açıklama gelmedi.

BBC İzleme Servisi’ne nazaran İran’da devlet medyası teklifi olumlu karşılarken, birtakım analistler projeyle İran’ın sonlarının daralacağını savundu.

‘Türkiye’nin İran üzere bölgesel rakiplerinin nüfuzunun azalmasına yol açabilecek bir gelişme’

İran Gazetesinde 27 Eylül’de yayımlanan “Dış Müdahale Olmadan Güney Kafkasya’daki Meseleleri Çözmek” başlıklı makalede Ankara’nın, “Tahran’ın Kafkasya’daki çıkarlarını korumak konusundaki önemli bildirisini işittiğini” belirtildi.

Gazete, Azerbaycan’ın Dağlık Karabağ’daki askeri operasyonunun maksatlarından birinin “Zengezur Koridoru fikrini hayata geçirmek” olduğu belirtti.

Analizde, Ankara’nın bu “geniş çaplı gerilime”, Zengezur Koridoru “hayalleriyle” müdahil olduğu yorumu yapıldı ve bunun münasebeti şöyle açıklandı:

“Bu koridor, Türkiye’yi demir yolu sınırları ve otoyollar üzerinden Londra ve Pekin’e bağlayan ve bu ülkenin transit güç merkezinden faydalanmasını sağlayan bir halka olabilir mi? Özünde Türkiye’nin İran üzere bölgesel rakiplerinin nüfuzunun azalmasına yol açabilecek bir gelişme”

Koridorun İran için sonuçlarını ele alan makalede, Zengezur Koridoru’nun, İran ile Ermenistan ortasındaki toprak temasını ortadan kaldıracağı kaydedildi ve buna ek öbür olumsuz görülen sonuçlar şöyle sıralandı:

“İran’ın kuzey ve kuzeybatıda Avrupa’ya ihracat ve ithalat için kullandığı rotaları Azerbaycan ve Türkiye’nin eline geçecek.

“Bakü’nün Ermenistan’ın Sionik vilayeti üzerindeki denetimiyle İran ile Ermenistan ortasındaki coğrafik münasebetin kırılması, İran’ın Gürcistan’a ve Karadeniz kıyısındaki Batum Limanı’na erişiminin kesilmesine yol açacak ve İran’ı jeostratejik bir ikilem içinde bırakacaktır”

Gazete, İran’ın konumuyla ilgili olarak, Eylül başında Tahran’ı ziyaret eden Türkiye Dışişleri Bakanı Hakan Fidan‘a da “net mesajlar” verildiği ve Ankara’nın bu bildirileri duyduğu belirtildi:

“(İran Cumhurbaşkanı) İbrahim Reisi, Türk hükümetinin elçisiyle yaptığı görüşmede, bölgenin jeopolitik sonlarının bütünlüğüne ait İslam Cumhuriyeti’nin kırmızı çizgilerinden açıkça kelam ederek Bakü’ye, Ankara’ya ve gerekirse Tel Aviv’e daha önemli bir bildiri vermeye hazır olduğunu gösterdi.

“Dolayısıyla Türkiye Cumhurbaşkanının son periyotta Nahçıvan ziyaretindeki tavrı, Tahran’ın Kafkasya’daki ulusal çıkarlarını muhafaza tarafındaki önemli bildirisinin Ankara tarafından işitilmiş olmasından başka düşünülemez”

Makalede, “Erdoğan’ın durumunun, Bakü’nün Zengezur’un imali için Ermenistan’la artan gerginliği sürdürme konusundaki kararlılığını ne kadar sarsacağını vakit gösterecek” sözleri yer aldı.

‘Erdoğan’ın teklifinde bir yanlışlık var’

Diğer taraftan Zengezur Koridoru projesiyle ilgili telaşlarını açıkça lisana getiren İranlılar, koridorun nezaretinin kıymetli bir sorun olduğunun altı çizildi.

Güney Kafkasya Analisti Saeed Saffari, ıslahat yanlısı günlük gazete Şark’a verdiği demeçte, İran’ın projeden hudut bütünlüğünün bozulmaması garanti altına alındığı ve “koridoru nezaret altında tuttuğu” sürece yarar sağlayacağını belirtti.

Koridorun nezaret altında tutulması gerektiği fikri Erdoğan’ın niyetini sorgulayan muhafazakar Farhiktegan gazetesi tarafından da vurgulandı.

Gazete, Azerbaycan’ın Türkiye’nin dayanağıyla koridorun güvenliğini sağlamak için Ermenistan’la savaşa girmeyeceğini savundu.

Buradan hareketle gazete, “Erdoğan’ın teklifinde bir yanlışlık var” sözlerini kullandı.

Azerbaycan ve Türkiye’nin İran topraklarını halihazırda geçiş koridoru olarak kullandığını söyleyen Farhikhtegan, Erdoğan’ı “düzenbazlıkla” suçladı ve şunları yazdı:

“Erdoğan ve Aliyev, Ermenistan’da bir koridor kurmak istiyorlarsa kurabilirler fakat sorun, koridorun tam denetiminde ısrar etmeleridir”

Farhikhtegan’ın tahliliyle hemfikir görünen Kafkasya Uzmanı Mahmud Karimi, Şark gazetesine verdiği röportajda İran’ın Erdoğan’ın teklifini kabul etmesi durumunda “topraklarının Azerbaycan’ın eline geçtiğine şahit olacağını” belirtti.

Zengezur Koridoru projesi nedir?

Ermenistan’ın en güneyinde yer alan eyalet, Syunik ismini taşıyor.

Azerbaycan’da ise bu bölge için Zengezur ismi kullanılıyor.

Bu bölgenin doğusunda Azerbaycan, güneyinde İran, batısında ise Azerbaycan’a bağlı Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti yer alıyor.

Zengezur Koridoru projesi ise bu bölgeden açılacak kara ve demir yolu ulaşımıyla Azerbaycan’ı direkt Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti’ne bağlamayı hedefleyen projenin ismi.

Daha geniş manada ise proje Azerbaycan’ı direkt Türkiye’ye bağlamayı amaçlıyor.

Azerbaycan ve Ermenistan, projeye farklı yaklaşıyor.

2020 yılındaki 2. Dağlık Karabağ Savaşı, Rusya’nın arabuluculuğunda imzalanan bir ateşkes muahedesiyle sona ermişti.

Anlaşmanın 9. hususunda Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti ile Azerbaycan ortasında ulaşım yollarının açılması öngörüldü.

Bu hususta, “Bölgedeki tüm iktisat ve ulaşım ilişkileri açılacaktır. Ermenistan Cumhuriyeti; insanların, araçların ve malların her iki tarafta manisiz hareketini organize etmek için Azerbaycan Cumhuriyeti’nin batı bölgeleri ile Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti ortasındaki ulaşım ilişkilerinin güvenliğini garanti eder” sözlerine yer verildi.

Metinde ayrıyeten, “Tarafların mutabakatı ile Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti’ni Azerbaycan’ın Batı bölgelerine bağlayan yeni ulaşım irtibatlarının inşası gerçekleştirilecektir” cümlesi yer aldı.

Azerbaycan bu husus ile iki ülkenin Zengezur Koridoru konusunda anlaşmış olduğunu öne sürüyor.

Ermenistan ise ulaşım yollarının açılmasını desteklediğini lakin bu unsurda Zengezur isminin kullanılmadığı üzere Bakü’nün talep ettiği biçimiyle bir koridor projesinden de bahsedilmediğini belirtiyor.

Azerbaycan son askeri operasyonuyla, 20 Eylül’de Dağlık Karabağ’da denetimi sağlamıştı. Dağlık Karabağ’daki Ermeni ayrılıkçılar, silah bırakmayı ve Bakü idaresiyle “bölgenin Azerbaycan’la yine entegre olması” için görüşmeler yapmayı kabul etmişti.

Dağlık Karabağ’daki Ermeni ayrılıkçıların başkanı Samvel Şahramanyan, bağımsızlık uğraşına resmen son verdi. Şahramanyan, Dağlık Karabağ Cumhuriyeti’nin 1 Ocak 2024’te feshedilmesini öngören kararnameyi imzaladı. Azerbaycan’ın askeri operasyonu sonrası, bölgede yaşayan Ermenilerin birden fazla Ermenistan’a geçti.

Sovyetler Birliği kurulurken, Azerbaycan’ın ana karası ile Nahçıvan ortasındaki toprak kesimi olan Zengezur bölgesi Ermenistan’a bırakılmıştı. Böylelikle Nahçıvan’ın Azerbaycan’ın başka bölgeleriyle kara teması kesilmişti.

Nahçıvan, Türkiye ile Sovyetler Birliği ortasında 16 Mart 1921’de imzalanan Moskova Antlaşması’yla özerk yapıya sahip oldu ve öbür bir devlete terk edilmemesi koşuluyla Azerbaycan’a bırakıldı.

Türkiye 13 Ekim 1921’de Sovyetler Birliği, Azerbaycan, Ermenistan ve Gürcistan ile imzaladığı Antlaşması’yla, Nahçıvan’ın Azerbaycan’a bağlı özerk cumhuriyet olarak kalmasının garantörü olmuştu.