Türkiye ile Yunanistan Adalet Divanı’na mı gidecek?

Öncelikle üst seviye siyasi diyaloğun güçlendirilmesini öngören yol haritası kapsamındaki birinci kritik adım 5 Eylül’de atılacak.

Ankara-Atina çizgisinde üst seviye temaslar sürat kazanıyor

Dışişleri Bakanı Hakan Fidan, Salı günü Yunan mevkidaşı Yorgos Gerapetritis‘i Ankara’da ağırlayacak. Eylül ortasında ise Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan‘ın Yunanistan Başbakanı Kiryakos Miçotakis ile Birleşmiş Milletler (BM) Genel Heyeti’nin yapılacağı New York’ta ikili bir görüşme yapması bekleniyor. Bu görüşmeyi, sonbaharda Selanik’te yapılması kararlaştırılan, iki ülkenin ortak bakanlar şurası olarak da tanımlanabilecek, Yüksek Seviyeli İşbirliği Kurulu (YDİK) toplantısı izleyecek.

Hızlı olağanlaşmanın yol açtığı soru işaretleri

Peki, son yıllarda bağları giderek berbatlaşan, hatta tırmananlar tansiyonlar sonucunda sıcak çatışmanın eşiğine gelen iki ülke ortasında şaşırtan süratte yaşanan bu olağanlaşmanın gerisinde ne yatıyor? Daha geçen sene “ancak kelamında duracak şahsiyetli, onurlu siyasetçilerle yola gideceklerini” vurgulayarak Mitsotakis ile “asla” görüşmeyi kabul etmeyeceğini söyleyen, “Benim için Miçotakis diye biri yok” diyen Erdoğan fikrini neden değiştirdi? Erdoğan YDİK için “anlaşmayı bozduk, yapılmayacak” demişti, yapılacak olması ne manaya geliyor?

DW Türkçe’ye konuşan uzmanlar, bu soruların cevaplarına ışık tuttu, ABD ve AB’nin kıymet verdiği, Almanya’nın da kolaylaştırıcı rol üstlenerek yürüttüğü zımnî görüşmelerle katkıda bulunmaya çalıştığı kritik süreç hakkında çarpıcı bilgiler paylaştılar.

Önceden kararlaştırılmış bir hareket planı mı uygulanıyor?

Atina’daki Panteion Üniversitesi’nde öğretim üyesi olan Prof. Dr. Dimitrios Triantaphyllou, Erdoğan ile Miçotakis’in Haziran ayında Litvanya’da yapılan NATO Tepesi esnasındaki görüşmesine dikkat çekerek, “Bu görüşme ve ilan edilen kararlar, daha evvel üzerinde uzlaşılmış, hatta iki ülkedeki seçimler öncesinde hazırlanmış bir hareket planını yansıtıyor” dedi.

Triantaphyllou, bu aksiyon planının, üst seviye siyasi temaslarla diyalog sistemi oluşturulması ve inanç arttırıcı tedbirlerin konuşulması için istikşafi görüşmelerin tekrar başlatılmasını kapsadığını söylerken, “Ancak bu sefer görüşmelerin bakanlar seviyesinde de yürütülmesi öngörülüyor. Bu son derece ilginç” dedi.

Ufukta “Büyük paradigma değişikliği” mi var?

Selanik’teki YDİK toplantısında birtakım siyasi muahedeler ve itimat arttırıcı tedbirlerin ilan edilebileceğini aktaran Dimitrios Triantaphyllou, “Asıl yenilik, tarafların görüşmelerde iki ülke ortasında görüş ayrıklıklarını oluşturan bahislerde ilerleme kaydedip kaydedilemeyeceğini kıymetlendirme iradesinin ortaya koymalarıdır” dedi.

Türkiye ile Yunanistan ortasında kara suları ve kıta sahanlığı, hava alanı ve Doğu Ege Adaları’nın silahsızlandırılması üzere uzun bir geçmişe dayanan meseleler bulunuyor.

Triantaphyllou, başlayan bu kritik süreçte tarafların görüş ayrılıklarının bulunduğu hususlarda uzlaşı sağlamaya çalışacaklarına, uzlaşı sağlanamayan bahislerin Lahey’deki Memleketler arası Adalet Divanı’na (UAD) götürmelerinin de gündemde olduğuna işaret etti.

Tarafların uzlaşmazlıklarını UAD’ye götürmeleri halinde bunun “büyük bir paradigma değişikliğine” yol açacağına işaret eden Yunan akademisyen, “Ben şimdi o noktada olduğumuzu düşünmüyorum. Ancak bunun gündemde olduğundan kelam ediliyor. Esasen şu anda değerli olan karşılıklı inancın inşası, zira itimat inşa edilmediği takdirde zati hiç bir biçimde ilerleme kaydedemezsiniz. Halbuki itimadın inşası halinde iki ülke için güçten güvenliğe pek çok alanda kıymetli işbirliği fırsatları var” dedi.

Erdoğan’ın U dönüşünün gerisinde ne yatıyor?

Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın, “Benim için artık yok” dediği Mitsotakis liderliğindeki Yunan hükümeti ile alakalarını olağanlaştırma atağının gerisinde yatan nedenler de merak uyandırıyor.

Bunda Türkiye’nin yüzünü tekrar Batı’ya dönmüş olmasının tesirli olduğuna işaret eden Triantaphyllou, “Bence pek çok faktör rol oynuyor” diyerek şu değerlendirmeyi aktardı:

“Zordaki Türk iktisadı ve Erdoğan’ın yatırım çekme uğraşının yanı sıra Türkiye’nin yine şekillenen ticaret ağlarında kendisini pozisyonlanma gayreti bunlardan kimileri. Yeniden Ukrayna savaşının sürmesi, ABD’nin Yunanistan ile artan askeri işbirliği ve Türkiye’nin Batı ile bağının külliyen kopmaması eforunun da tesirli olduğu kanaatindeyim. Ayrıyeten Türkiye bölgede kilit bir aktör rolünü yine kazanmak istiyorsa komşularıyla konuşması gerek. Türkiye’nin ABD ve AB ile bağlarının yine canlanmasında da Yunanistan ile olağanlaşma önemli… Biden idaresi F-16’ların modernizasyonuna yeşil ışık yaktı ancak Kongre’nin de ikna edilmesi gerekiyor. Ve Washington bu nedenle de Ankara’ya Yunanistan ile konuş bildirisini veriyor.”

“NATO’da birlik mutlak öncelik”

Ankara-Atina sınırındaki gelişmeleri ve Berlin’in bu süreçte yürüttüğü saklı görüşmeleri yakından izleyen Alman uzman Dr. Ronald Meinardus, Türk-Yunan münasebetlerinde yeni bir sayfa açılmasına büyük değer atfedildiğine, bilhassa de Ukrayna savaşının başlamasından itibaren Batı için NATO’da birlik sağlamanın “mutlak öncelik” olduğuna vurgu yaptı.

Atina merkezli Avrupa ve Dış Siyaset Vakfı’nın (ELIAMEP) kıdemli uzmanı Meinardus, “İki NATO partneri ortasındaki bir ihtilaf, Putin Rusya’sının ekmeğine yağ sürer, NATO için de siyasi bir felaket olur” diye konuştu.

Alman hükümetinin bu nedenle iki komşu ülke ortasında kolaylaştırıcı rol üstlendiğine dikkat çeken Meinardus, “Bölgede iki NATO müttefiki ortasında ihtilafın önlenmesi, Washington için stratejik bir maksat. Ve ABD, Yunanlılar ile Türklerin meselelerini barışçıl bir halde çözmelerini sağlama misyonunu Almanya’ya verdi. Berlin’in, son vakitlerde yaptığı üzere, Atina ve Ankara ortasında arabuluculuk yapmasının gerisinde işte bu görevlendirme yatıyor ve bu birebir vakitte Alman diplomasisine de ek bir tartı kazandırıyor” diye konuştu.

Erdoğan’ı Almanya mı ikna etti?

“Almanya’nın Türkiye ile Yunanistan ortasındaki arabuluculuğu yeni değil” diyen Meinardus, 2020 yılında Doğu Akdeniz’de tırmanan tansiyonun iki ülkeyi askeri bir ihtilafın eşiğine getirdiğini anımsattı, “Dönemin Şansölyesi Angela Merkel’in güçlü siyasi müdahalesi sonucunda durum sakinleşti” dedi.

Olaf Scholz periyodunda de Doğu Akdeniz ve Ege’de tansiyonun tırmanmasını önlemenin, Ankara ve Atina ortasında kalıcı bir yumuşama sağlamanın, Alman dış siyasetinin kıymetli maksatlarından biri olmaya devam ettiğini vurgulayan Ronald Meinardus, Berlin’in teşebbüsü sonucunda tarafların geçen Aralık ayında Brüksel’de bir ortaya geldiğini, bu sayede diyaloğun tekrar başlatıldığını söyledi.

Alman uzman, “Berlin, Erdoğan’ın ‘Benim için artık Mitsotakis yok’ siyasetini geride bırakmasına ve komşuların yine konuşmaya başlamasına kıymetli bir katkıda bulundu” bilgisini paylaştı.

Uluslararası Adalet Divanı seçeneği masada mı?

Her iki tarafın ulusal sorunlarına müdahale edilmesine karşı olduklarına bu nedenle Almanya’nın müzakerelerin içeriğine, meselelerin nasıl çözümlenmesi gerektiğine hiçbir biçimde müdahil olmamaya ihtimam gösterdiğine vurgu yapan Meinardus, “Berlin’in amacı her iki tarafın da müzakere masasına oturması ve ortaklaşa dostça tahliller aramasıdır” görüşünü aktardı.

Ronald Meinardus, bu nedenle Alman hükümetinin Türk-Yunan uyuşmazlıklarının tahlili hakkında görüş vermekten imtina ettiğini, bununla birlikte Berlin’de tahkim yoluyla, örneğin Lahey’deki Memleketler arası Adalet Divanı’na giderek sağlanacak bir tahlilin düzgün bir gelişme olacağının konuşulduğunu kaydetti.

Alman uzman, “Ancak bu türlü bir prosedürün gerçekleşebilmesi için uzun hazırlık çalışmaları ve Ankara ile Atina ortasında şiddetli müzakereler yapılması gerekmekte. Ve bu hususun 5 Eylül’de yapılacak dışişleri bakanları toplantısında kıymetli bir başlık olması muhtemeldir” dedi.

Almanya neden olağanlaşmaya büyük kıymet veriyor?

Ronald Meinardus’a nazaran bu sorunun karşılığı çok net. Avrupa’nın başkan ekonomik gücü Almanya’nın klâsik olarak istikrarlı ilgilere ehemmiyet atfettiğini vurgulayan Alman uzman, göç sıkıntısında görüldüğü üzere, Avrupa’nın dış sonlarındaki istikrarsızlığın tüm kıtayı olumsuz etkilediğine işaret etti. Güneydoğu Avrupa ve Doğu Akdeniz’in Almanya için stratejik ehemmiyet taşıdığının altını çizen Meinardus, “Ukrayna’daki savaşla bu bölgenin ehemmiyeti daha da arttı. Yunanistan ve Türkiye bu savaşta cephe devletleri olarak tanımlanabilir. İşbirliği yapmaları, NATO faaliyetlerine etkin iştirakleri, Batı’yı güçlendiriyor. Bu nedenle de Berlin tansiyonun kalıcı olarak azaltılmasına değer veriyor” diye konuştu.

İki ülkenin görüş ayrılıklarını aşmaya yönelmeleri, üst seviye siyasi diyaloğun başlaması, iyimserliği arttırsa da, tarafların temel görüş ayrılıklarını aşmayı başarıp başaramayacaklarını önümüzdeki süreç gösterecek.

“Önemli bir ilerleme beklemek fazla optimist olur”

Ege Üniversitesi Milletlerarası Bağlantılar Kısmı Öğretim Üyesi Doç. Dr. Altuğ Günal, ülkelerindeki seçimleri kazanmış Erdoğan ile Mitsotakis’in gerilerindeki güçlü halk takviyesi ile meselelerin tahlili ya da en azından alakaların tekrar olağanlaşması tarafında umut veren adımlar attıklarını söylemekle birlikte, “Temel meseleler üzerinde değerli bir ilerleme beklemek fazla optimist olur” dedi.

Günal, 5 Eylül’de Fidan ve Gerapetritis’in yapacakları kritik görüşmede yakınlaşmayı sağlayacak adımları ve önümüzdeki üst seviye toplantıların gündemlerini belirleyeceklerine işaret ederken, “İki bakan ortasında uygun bir ferdî alaka kurulduğu ve bu sayede kimi sıkıntıların gerginliğe dönüştürmeden çözüldüğü şahsen Gerapetritis tarafından yakın vakitte tabir edildi. Hakan Fidan, siyaset bilimi üzerine ABD’de lisans okuyan ve memleketler arası münasebetler üzerine yüksek lisans ve doktorası olan, akademisyenlik de yapmış deneyimli bir isim. Yunanistan’ın yeni Dışişleri Bakanı Gerapetritis de benzeri formda, Oxford’dan doktorası olan, LSE ve Harvard üzere üniversitelerde de misyon yapan bir hukukçu akademisyen. AB hukukunu çok âlâ biliyor. Hasebiyle burada yeterli bir eşleşme olmuş üzere gözüküyor” diye konuştu.

Gerapetritis’in bakan olmadan evvelki konuşmalarının tonunun daha sert ve klasik Yunan tezlerini yansıtan nitelikte olduğunu, bakan olduktan sonraki konuşmalarının ise daha yumuşak olduğunu söyleyen Günal, “Ancak iki tarafın da, olumlu ve barışçıl telaffuzların ortasına kendi bilinen tezlerini sıkıştırdığını ve aslında yeni devirde de onları takip edeceklerini aşikâr ettikleri açıkça görülebiliyor” kelamlarını kaydetti.

“İki tarafta da milliyetçi kesim güçlü”

Günal, olağanlaşma sürecinde ticaret, iktisat, sivil müdafaa, turizm üzere ortak çıkarların olduğu mevzularda olumlu gelişmeler yaşanabileceğini ve bu alanlarda ilerlemenin de aslında olması gerektiğini söz etti, temel bahislerin tahlili konusunda neden ihtiyatlı olduğunu ise şu sözlerle açıkladı:

“Türkiye ve Yunanistan ortasındaki meseleler iki taraf için de çarçabuk ulusal davaya dönüşebilmekte ve toplumun bir bölümünün tahlil olarak gördüğünü öbür kısmı vatana ihanet olarak değerlendirebilmektedir. İki tarafta da milliyetçi kesim güçlüdür. Münasebetiyle müzakerelerin muvaffakiyete ulaşması için verilmesi zarurî olan ödünler, hükümetler için iç siyasette önemli riskler içerebilir.”

“Yakınlaşmayı engelleme gayretlerine dikkat edilmeli”

İsveç’in NATO üyeliğinin önündeki manisi kaldırmasının akabinde Türkiye’nin ABD ve AB ile ilgilerinin olağanlaşma yoluna girmesi halinde Türk-Yunan alakalarının de gelişime daha açık olacağını anlatan Altuğ Günal, kelamlarını şöyle tamamladı:

“Yunanistan’ı dev bir askeri üs haline getiren ABD ile münasebetlerin düzelmesi kesinlikle Yunanistan ile Türkiye ortasındaki yakınlaşmaya katkı sağlar. AB üyeliği konusunda istekli bir Türkiye, veto hakkına sahip üye Yunanistan ile bağlarında daha uzlaşmaya açık hale gelebilecek, Yunanistan da Türkiye’nin AB ekseninden kopup daha sert siyasetler izlememesi için uzlaşmaya daha açık olabilir. Hakikaten Mitsotakis, Türkiye ile bağların en güç periyodunda bile Batı’yla aykırı bir Türkiye’nin, Yunanistan’ın stratejik çıkarlarına uygun olmadığını bir çok kere kabul etti. Bununla birlikte Türk-Yunan gerginliği sayesinde, ABD’nin bile önüne geçip Yunanistan’ın en büyük silah tedarikçisi haline gelen ve bilhassa sattığı Rafale savaş uçakları ve FDI sınıfı fırkateynler sayesinde kâr rekorları kıran Fransa’nın bu yakınlaşmayı engelleme eforlarına yönelik de dikkatli olmak gerekir.”