Ertuğrul Özkök: Dünyanın en ünlü operasının 229-230-231 numaralı koltuklarının saklı Türk sahibi

Zamanın Ruhu | Ertuğrul Özkök

Dünyanın en ünlü operasının 229-230-231 numaralı koltuklarının saklı Türk sahibi hakkında gelen son bilgiler

Vuslat Doğan Sabancı ve Ali Sabancı’nın kazası nedeniyle iptal etmeseydim, dün akşam Almanya’nın Bayreuth kentinde Wagner’in ünlü yapıtı “Tannhauser’i” seyrediyor olacaktım.
Çok şanslı bir opera severim.
Pandemi sırasında bir yıl hariç, son 5 yıldır Bayreuth Şenliği’ni hiç kaçırmadım.
Dünyanın en sıkıntı bilet bulunan müzik şenliğidir. Çok parası olanlar bile, bir bilet için bazen 6-7 yıl beklemek zorunda kalırlar.
Ama ben, Bild Gazetesi’nin eski Genel Yayın Direktörü dostum Kai Diekmann sayesinde her yıl gidiyorum.
Dün gidebilseydim ikinci sırada, 0 numaralı koltuktan Tannhauser’i izleyebilecektim.
Gidemedim lakin dün geceden yeniden de çok hoş bir gazetecilik öyküsü çıktı.

Ertuğrul Özkök, Bayreuth opera binasının önünde

Festivali kaçırdığım gün öğrendiğim çok farklı şey

Dün bu şenlikle ilgili farklı bir şey öğrendim ve çok şaşırdım.
Meğer her yıl dünyanın en yeterli Wagner yorumlarını seyrettiğim o salonda, oturduğum koltuklardan üçü çok ünlü bir Türk’e aitmiş…
Osmanlı Sultanı Abdülaziz’e…
Tabii bunu öğrendiğim an, geçen hafta Türkiye’de başlayan bir tartışma geldi aklıma.
Sanıyorum bugün anlatacağım öykü bu tartışmaya son noktayı da koyacak.

Dün gece kullanmadığım bilet

“Türklerde bale mi vardı” diyen Hacı kardeşim, sen de oku lütfen

Geçen hafta TV100 tartışmacılarından gazeteci Hacı Güzel, “Göktürk’lerde bale mi vardı” diyerek Türkiye’de bale ve operaya yapılan yatırımları eleştirmişti.
İlk reaksiyon Kültür ve Turizm Bakan Yardımcısı Batuhan Mumcu’dan geldi.
Mumcu, “Osmanlı padişahları da opera ve bale seyrederdi” dedi.
Sonra Oksijen Gazetesi’nde Zülfü Livaneli, yazdığı Abdülhamid romanından esinlenerek, Abdülhamid’in opera tutkusunu anlattı.
En geniş kapsamlı yazı ise dün Karar gazetesinde Yıldıray Oğur’dan geldi.
Meğer Wagner, Bayreuth kentindeki bu ünlü opera binasını inşa ederken, Sultan Abdülaziz de bağışta bulunmuş…

Bayreuth’da Kai Diekmann’ı bulup araştırmasını istedim

Bunun üzerine dün akşam o salonda, iki oğluyla Wagner’in Tannhauser operasını seyreden Kai Diekmann’ı arayarak, orada bu hususta ne çeşit bilgiler var, bir araştırmasını istedim.
O da mevzuyu çok değişik bularak araştırdı.
İki kaynak bulmuş.
Biri Almanya’da yayınlanan “Enzyklopadiedes Islam-Bayreuth” (İslam Ansiklopedisi…) Öteki ise Funda Karaca’nın 2012 yılında DTJ’de (Deutsch Türkisches Journal) yayımlanan bir makalesi…
Aşağıdaki öyküyü bu iki makaleden yararlanarak yazdık.
Bu notlarda Yıldıray Oğur’un yazısından olmayan kimi bilgiler de vardı.

“Bayreuth Şenlik Salonu” olarak bilinen Richard Wagner Festspielhaus

Hikâye Wagner’in ansiklobedide gördüğü bir binayla başlıyor

Bayreuth Şenlik salonu olarak da bilinen ve eski ismi Bayreuth’taki Wagner Tiyatrosu olan Richard-Wagner-Festspielhaus, Bayreuth’taki Green Hill’de bulunan bir şenlik tiyatrosu.
Bu binanın öyküsü, Wagner’in 1870 yılında, bir ansiklopedik sözlükte, Bayreuth’taki Margravial Opera binasını keşfetmesiyle başlıyor. Bu bina, o yıllarda Alman opera binaları içinde en büyük sahneye sahipti.
Wagner, 1871 yılının nisan ayında Bayreuth’a gelerek tarihi tiyatroyu ziyaret etti. Seyirci kapasitesi çok küçük olduğundan, başındaki kendi yapıtlarını sahnelemeye uygun değildi. Binanın seyirci kapasitesini genişletmek de mümkün görünmüyordu.
Bu yüzden çok beğendiği bu bölgede yeni bir opera binası inşa etmek istedi. Burası için de en uygun yer kentin Green Hill denilen bölgesiydi.
Yerel sponsorlar ve yöneticiler projeye takviye verdi. Böylelikle Wagner, mülkü, Bayreuth kentinden fiyatsız olarak aldı. Mimari projeyi, Wagner’in dizaynına uygun olarak Otto Brückwald gerçekleştirdi.

Richard Wagner

İlk taş konuyor fakat Bavyera Hükümdarı Ludwig’in parası bitince ıstırap başlıyor 22 Mayıs 1872 günü sağanak yağmur altında temel taşı atıldı. Lakin maddi kahırlar nedeniyle inşaat gecikti. Bilhassa, Bavyera Hükümdarı II. Ludwig’in verdiği para, halkta yansılara yol açarken, bir yandan da kâfi olmamaya başlayınca, Wagner Avrupalı ​​aristokratlardan dayanak istedi. Tüm uğraşlarına karşın umduğu yardımı alamadı. Bunun için özel bir finansman modeli geliştirdi. Bir çeşit fonlama olan 1.000 patronaj sertifikasının her biri 300 taler karşılığında satışı planlanmıştı. Bu da çok yavaş ilerledi. Sertifikaların lakin yarısı satılabilmişti. Wagner, son deva olarak Osmanlı Sultanı Abdülaziz ile temasa geçti. Çok fazla umudu yoktu. Ama en büyük umut en umutsuz olduğu İstanbul’dan geldi. Osmanlı Sultanı her biri 300 talerlik 3 pay alınca iş büyüyor 1872 yılında Sultan Abdülaziz, 900 taler kıymetinde üç adet pay satın aldı. Bu para bugünün bedeli ile 70 bin euro civarındaydı. Abdülaziz’in o devirdeki takviyesi iki bakımdan kıymetliydi. O periyotta Osmanlı hazinesi düzgün değildi ve bu türlü bir periyotta Osmanlı Sultanı sanata verdiği ehemmiyeti gösteriyordu. İkincisi ise, Avrupa kamuoyu o sıralarda Osmanlı sultanlarının sanata verdiği değeri hiç bilmiyordu. Üstelik Wagner’in operaları, Müslüman kültürüyle pek uyuşan eserler değildi ve Sultan buna karşın vermişti bu dayanağı. Abdülaziz’in aldığı bu üç pay birden maddi kıymetinden daha büyük bir ruhsal tesir yarattı. Franz Liszt, Avrupalı ​​hükümdarları ve şehzadelere bir davet yaparak, Osmanlı Sultanı’nın bu davranışını örnek almalarını istedi.

Savaş/sefer maksatlı olmayarak Avrupa’ya giden birinci Osmanlı padişahı Abdülaziz

Wagner’le Abdülaziz ortasındaki 3 koltuk mukavelesinin tam metni

Bu yardım karşılığında Sultan Abdülaziz ile Wagner ortasında bir mukavele yapıldı.
2000’li yılların birinci 10 yılında bu mukavelenin tam metni ortaya çıktı.
Sözleşme motamot şöyleydi:
“İşbu dokümanla kabul edilen 900 taler fiyatındaki ödeme yoluyla, bu biletin sahibi, Bayreuth’ta gerçekleştirilecek olan “Der Ring der Nibelungen” sahne şenliğinin üç tam gösteriminin hami haklarını elde etmiş olup, bu haklar kendisine şartsız tasarruf hakkı vermektedir. Dört kısımlı çalışmanın üç kere gerçekleştirileceği on iki akşamın her biri için rahat bir koltuk ve her biri için 500 boş yer tahsis etme hakkına sahip olacak.
Bayreuth, 23 Eylül 1872″
Böylece Osmanlı Sultanı Abdülaziz, o periyodun en büyük ve en güçlü bestekarı Richard Wagner’in inşa ettiği Festspielhous’da oynanacak operalarda 3 koltuk hakkı elde ediyordu.
229-230-231 numaralı koltuklar Sultan’ındı.

Festivalin açılışında büsbütün dolu salonda bir tek koltuk boş kaldı

Sultan Abülaziz’in katkısıyla tamamlanan Festspielhouse 13 Ağutos 1876’da Wagner’in “Ring der Nibelungen” operasıyla açılışını yaptı.
O akşam, Avrupa hanedanlarının birçok üyesi ve üst seviye aristokratlar salondaydı. Bütün biletler çok evvelce tükenmişti.
O tarihi gecede salonda bir tek boş koltuk vardı.
Osmanlı Sultanı Abdülaziz’e vadedilen koltuk.

Koltuk boştu zira Sultan Abdülaziz açılıştan 75 gün evvel meyyit bulunmuştu

Opera sever Osmanlı Sultanı Abdülaziz, bu açılıştan 75 gün evvel, 30 Mayıs 1876’da bir darbe ile koltuğundan indirilmişti.
Beş gün sonra Feriye Sarayı’nda meyyit bulundu.
Bilekleri kesilmişti…
Sultan o koltuğa hiçbir vakit oturmadı.
Yerine gelen Osmanlı Sultanları da vaadedilen o koltukları hiç talep etmedi.
Türkiye Cumhuriyeti de bu koltukları hiçbir vakit hatırlamadı…
Böylece ortadan 136 yıl geçti.
Ta ki, 2012 yılına kadar…

Sultan Abdülaziz’in, yeğeni II. Abdülhamit ile çıktığı Avrupa seyahatinden…

136 yıl sonra 2021’de o koltukta birinci sefer bir Türkiye temsilcisi

O yıl Bayreuth Şenliği’nin temmuz ayındaki açılışı “Uçan Hollandalı” operasıyla yapıldı.
Açılışta Almanya Başbakanı Angela Merkel de hazır bulundu.
Seyirciler ortasında Türkiye Cumhuriyeti’nin Berlin Büyükelçisi Avni Karslıoğlu ve eşi Gamze Karslıoğlu da hazır bulunuyordu.
Opera sever Sultan’ın hiç oturamadığı o koltukta birinci kez Türkiye devletinin resmi bir temsilcisi oturuyordu.
Büyükelçi o gün yaptığı açıklamada şunları söyleyecekti:
“Bu şenliğe katılmak için bilet bekleme mühleti 6-8 yıl. Lakin ben bu kararlardan muaf tutuldum. Bana nazaran şenlik yöneticileri ve Wagner’in torunları mukaveleye sadakat unsuruna bağlı kaldılar. Takdir ettiğim hoş bir jestti.”
Büyükelçinin ki de, yardımı hiç hatırlatmayan, son derece şık tabir edilmiş bir teşekkürdü…

Türkiye’nin o mukaveleden yararlandığı tek şey, 6-8 yıl beklemeden bilet oldu

Evet ne Osmanlı, ne Cumhuriyet yaptığı yardıma karşılık bir talepte bulundu…
Devletin yararlandığı tek imtiyaz, 136 yıl sonra bir büyükelçinin 6-8 yıl sıra beklememesi oldu.
Ama iki ülke ortasında oluşan bu dostluktan daha âlâ yararlanan bir kişi vardı.
Sultan’ın yaptığı yardım karşılığı vaadedilen koltuktan para ödemeden yararlanan bu Türk vatandaşı, kimsenin aklına gelmeyecek biriydi.
Tekirdağ Merkez İlçesi Süleymanpaşa Belediye Başkanı…
Çünkü lider Süleymanpaşa ile Bayreuth’u kardeş kent yapmıştı.
Türkiye o boş koltuktan işte bu kardeşlik hukukuyla yararlandı…
Dünyanın en güç bilet bulunan konserlerini parasız seyretmek bir tek Süleymanpaşa belediye liderine nasip oldu.

Opera salonu için koltuk sözleşmesi

Hikâyeden geriye kalan çözülmemiş tek sır: Wagner’in Sultan’a mektubu Bu öyküden geriye bir de pek bilinmeyen bir mektup öyküsü kaldı… Dünyanın en ünlü bestekarlarından biri sayılan Richard Wagner, bu yardımları hasebiyle Sultan Abdülaziz’e bir mektup gönderdi. Mektup “Konstantinopolis Sultanı Hazretleri” hitabıyla başlıyordu. Bu, biraz da hüzünlü, öykünün sonu, sırrı şimdi çözülemeyen bu mektupla bitiyor. Wagner’in şahsen yazdığı 229,230 ve 231 numaralı hamilik mektubu, Sultan Abdülaziz’e ulaştırıldı. Ancak çok tuhaftır ki, bugün Osmanlı Saray arşivinde bulunması gereken mektup orada yok. Mektubun özgünü Bayreuth’da Richard Wagner Müzesi’nin arşivinde bulunuyor. Osmanlı Sarayı arşivinde bulunması gereken bu mektup Bayreuth’a nasıl gitti? Kim götürdü yahut kim verdi? Kai Diekmann, beş yıl boyunca Wagner konserlerini birlikte izlediğimiz kentte, dün konser öncesi bu sorunun yanıtını bilen kimseyi bulamadı…

***
(*) NOT: Osmanlı sultanlarının batı müziği ve opera tutkusunu merak edenlere Yıldıray Oğur’un dün Karar Gazetesi’nde çıkan “Abdülhamid’in primaddonnaası ve oburlarının Ağustos maaşları ödendi” başlıklı yazısını tavsiye ederim. Bugün kadar okuduğun en bilgi dolu ve yeterli yazılmış yazıydı.
Onun ve bugün Kai Diekmann’la benim yazımı, meslektaşım Hacı Yakışıklı’nın da okumasını çok isterdim.

TIKLAYIN | Ertuğrul Özkök: En güçlü genel yayın direktörü hangi başlıkla best seller oldu?

---