ABD Dışişleri, 50’nci yıl dönümüne yaklaşırken Şili darbesiyle ilgili iki istihbarat dokümanını daha erişime açtı

T24 Dış Haberler

ABD Dışişleri Bakanlığı, ABD eski Lideri Richard Nixon‘ın Şili’deki 1973 darbesi sırasında aldığı bilgilere ışık tutan ve daha evvel saklı tutulan iki istihbarat raporunun kimi kısımlarını yayımladı.

The Hill’in haberine nazaran; Eylül 1973 tarihli iki evrak, Merkezi İstihbarat Teşkilatı’nın Şili’de yaşananlarla ilgili Nixon’a verdiği günlük brifinglerin kimi kısımlarını içeriyor.

11 Eylül 1973’te Salvador Allende‘ye karşı gerçekleştirilen darbenin 50’nci yıl dönümüne kısa bir müddet kala ortaya çıkan istihbarat evrakları, Nixon’ın mümkün bir darbenin boyutları hakkında bilgi sahibi olabileceğini gösteriyor. Şili darbesi, ABD’nin Latin Amerika’da desteklediği darbeler ortasında sayılıyor. 

1973 Şili Darbesi Şili’nin seçilmiş sosyalist devlet lideri Salvador Allende, 11 Eylül 1973 günü bir darbeyle devrildi. Allende, Şili Sosyalist Partisi’nin kurucularındandı. Milletvekilliği, sentörlük, bakanlık ve Sosyalist Parti Genel Sekreterliği vazifelerinde bulundu. Üç defa aday olduğu ve kaybettiği Cumhurbaşkanlığı’nı, 1970’te “Halk Birliği” adayı olarak girdiği seçimde kazandı. Seçimi kazanmasının akabinde Şili’de sosyalist bir program uygulamaya başladı. Toprak ıslahatı gerçekleştirdi ve varlıklı bakır madenlerini kamulaştırdı.  11 Eylül 1973’te General Augusto Pinochet komutasındaki silahlı kuvvetler, Başkanlık Sarayı’nı kuşattı. Saray bombalanmadan evvel halka hitap eden Allende, “Az sonra sesimi artık duymayacaksınız. Lakin daima sizinle olacağım. Beni vatana sadık bir onurlu insan olarak hatırlayın. Halkım kendini savunmalı lakin feda etmemeli” dedi.  Allende’nin bu kelamlarının akabinde Başkanlık Sarayı, Pinochet’nin kuvvetleri tarafından bombalandı. Yıllar sonra, Allende’nin çatışma sırasında intihar ettiği argüman edildi.  Darbeci general Pinochet, 1990 yılına kadar iktidarda kaldı. Pinochet’nin iktidarda kaldığı 17 yıllık periyotta yaklaşık 2 bin 279 kişi siyasi nedenlerle öldürüldü, binden fazla insan “kayboldu”, 30 bin civarında kişi azap gördü ve sayısı birkaç bini bulan kişi sürgün edildi.

Nixon, erken darbe teşebbüsü olasılığından haberdar

8 Eylül 1973 tarihli evrak, Nixon’ın Şili Deniz Kuvvetleri, Hava Kuvvetleri ve Kara Kuvvetleri’nin dahil olduğu “erken bir askeri darbe teşebbüsü olasılığı” hakkında bir dizi rapordan haberdar olduğunu gösteriyor lakin evrakta şimdi koordineli bir darbe planına dair bu türlü bir delil olmadığı belirtiliyor.

8 Eylül tarihli dokümanda Allende’nin silahlı kuvvetlerin istifasını isteyeceğine inandığı ve “yandaşları ile ordu ortasında bir ‘silahlı çatışma’ mümkünlüğünü gündeme getirdiği” belirtiliyor. 

Allende’nin son defa halka hitap etmeye giderken çekilen fotoğrafı

Brifinge nazaran, Nixon’a Allende’nin destekçilerinin bu türlü bir olayda başarılı olmak için kâfi silaha sahip olmadığına inandığı ve silahlı kuvvetler bunu durduracağı için daha fazla silah dağıtmak için çok geç olduğu söylendi. Dokümanda Allende’nin durumun “ciddi” olduğuna ve “bazı taktiksel geri çekilmeler” gerektirdiğine dair inancı detaylı olarak anlatılıyor.

Brifingde, Allende’nin “kendisine karşı muhalefetin sürdürdüğü baskılardan ve bilhassa de ordunun niyetlerinden tasa duyduğu” yazıyor.

Darbe günü brifingi: “Etkili bir planları olmayabilir”

Darbe günü olan 11 Eylül 1973 tarihli ikinci bir dokümanda ise “donanma subaylarının Allende hükümetine karşı askeri hareket başlatma planları” ele alınıyor.

Brifingde, “Askeri yetkililer siyasi ve ekonomik tertibi tekrar tesis etme konusunda giderek daha kararlı hale gelseler de, yaygın sivil muhalefetten yararlanacak tesirli bir formda koordine edilmiş bir planları olmayabilir” deniyordu.

Ulusal Güvenlik Arşivi’nin 2022’de yaptığı açıklamada, darbeden 3 yıl evvel Nixon, devrin CIA Yöneticisi Richard Helms‘e, Allende’nin vazifeye başlamasını engellemek hedefiyle askeri bir darbe başlatarak “Şili’yi kurtarması” istikametinde buyruk verdiğini belirtmişti.

ABD Dışişleri Bakanlığı’ndan yapılan açıklamada, “Daha evvel kapalılığı kaldırılan binlerce dokümanla birlikte, bugün bu evrakların yayınlanması ABD-Şili iştirakine olan bağlılığımızı göstermektedir ve kendi ülkelerimizde ve dünya çapında demokrasi ve insan haklarını teşvik etmeye yönelik ortak gayretlerimizle tutarlıdır” denildi.

Şili’nin dış ilgilerden sorumlu müsteşarı Gloria de la Fuente, Biden idaresine evrakların saklılığının kaldırılması talebine olumlu cevap verdiği için teşekkür etti. Fuente, “Belgelerin kapalılığının kaldırılması hakikat arayışını teşvik ediyor ve ülkelerimizin demokratik bedellere olan bağlılığını güçlendiriyor” dedi.

Boric talep etmişti

1 Ağustos’ta Şili Cumhurbaşkanı Gabriel Boric hükümeti, ülkedeki askeri darbeye ait dokümanların açıklanması için Biden idaresine talepte bulundu.

Resmi dilekçeyi veren Şili’nin ABD’deki büyükelçisi Juan Gabriel Valdés, “11 Eylül 1973 sabahı [Başkan Nixon’ın] masasında ne gördüğünü hâlâ bilmiyoruz” demişti.